Rengarenk şekerlemeler, pastalar ve içecekler… Rafları süsleyen birbirinden renkli gıdalar her yaştan insanı cezbediyor. İşte ürünleri bu kadar albenili yapan ise "gıda boyası'' olarak bilinen renklendiriciler.
Bu renklendiricilerin pek çoğu belirlenen yasal mevzuatlar çerçevesinde gıdaların içerisinde yer alıyor. Asıl sorun ise belirlenen standartlara uyulmayarak gıdalarda kullanılan renklendiriciler...Peki gıda boyaları sağlığa zararlı mı? Hangi noktada ne zarar veriyor? En önemlisi de kimlerde hangi sonuçlara yol açabiliyor? Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Gıda Hijyeni ve Teknolojisi Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ufuk Tansel Şireli’yle merak edilen soruları yanıtladı.
GIDA BOYALARI HANGİ AMAÇLA KULLANILIYOR?
“Gıda endüstrisindeki firmalar ürünlerin daha lezzetli, besleyici, çekici ve güvenli olması için çaba harcıyorlar. Bu nedenle yiyecek ve içecek üreticileri kitle pazarına hitap etmek için doğal ve sentetik olarak üretilen renklendiricileri ürünlerine gıda katkı maddesi olarak dahil ediyor. Gıda endüstrisinde gıda boyaları doğal (havuç yağı, pancar tozu vb.) ve sentetik (tartrazin, quinoline yellow vb.) olarak gıda bileşimleri içerisine katılıyor. Tabii gıda boyaları içerisinde yer almayan, taklit ve tağşiş amacıyla zaman zaman ucuz ve maliyeti düşük olan, üstelik halk sağlığında ciddi tehlike yaratan farklı maddeler de kullanılıyor. Fakat yasal olmayan bu toksik (zehirli) maddeler halk sağlığı açısından kanser ve ölümlere kadar varabilen sonuçlar yaratıyor. Tüketiciler açısından, renklendiricilerden kaynaklanan asıl sorun, yasal olanların güvenli kullanım dozlarının aşılması, bilinmemesi ya da diğer amaçlı (hile) renklendiricilerin gıda sanayinde kullanılması.”
GIDA BOYALARI EN FAZLA KİMLER İÇİN RİSK YARATIYOR?
“Gıda boyalarının yarattığı sağlık tehlikelerine maruz kalan en riskli grup çocuklar. Araştırmalar çocukların besleyici doğal gıdalar yerine kalorisi yüksek, besin değeri düşük, katkı madde içeren parlak renkli işlenmiş yiyecekler ya da yapay aromalı içecekleri ve atıştırmalık ürünleri daha çok tercih ettiklerini gösteriyor."
RENKLENDİRİCİLER HANGİ SAĞLIK SORUNLARINA YOL AÇIYOR?
“Yapılan bilimsel çalışmalar; özellikle sentetik
renklendiricilerin insanlarda aşırı duyarlılık, astım, deri döküntüleri, migren, erken doğum, kromozom hasarları, tiroid tümörü ve kanser gibi sağlık sorunlarına yol açtığını ve bunlarla ilişkilendirilen alerji ve astım sorunlarında artış olduğunu ortaya koyuyor. Örneğin İngiltere merkezli bağımsız bir kurum olan Gıda Standart Ajansı’nın (Food Standards Agency-FSA) yaptırdığı bilimsel çalışmalarda daha çok alkolsüz içecekler, tatlılar, dondurma, şekerleme vb. gıdalarda kullanılan sentetik renklendiricilerden bazılarının çocuklarda davranış bozukluklarına neden olduğu bildiriliyor.”
ÇOCUKLAR ÜZERİNDE BAŞKA OLUMSUZ ETKİLER DE BULUNUYOR MU?
"Çocuklarda sentetik renklendiricilerin etkisi önemli kişisel farklılıklar gösteren davranış bozuklukları, hiperaktivite ve dikkat eksikliği şeklinde ortaya çıkabiliyor.
Bu bağlamda, gıda katkı maddelerinin davranış ve bilişsel etkilerinin incelendiği bir klinik araştırmada yaşları 7-13 arasında değişen 486 hiperaktif çocuk gözlemlendi. Bu çalışmada sentetik renklendiriciler ve tatlandırıcılardan etkilenen hiperaktif çocukların yüzde 96’sında uzun süreli susuzluk hissi, egzama, kulak ve/veya göğüs enfeksiyonları, rinit semptomları görüldü. Çalışmanın anket değerlendirme sonuçlarına göre hiperaktif çocukların yüzde 60’ında gıda katkı maddeleri ile davranış bozukluğu arasında bir ilişki olduğu saptandı."
GÜNÜMÜZDE ÇOK SAYIDA GIDADA RENKLENDİRİCİLER KULLANILIYOR. TÜKETİCİLER BU NOKTADA NASIL BİR YOL İZLEMELİ?
“Gıda boyaları gıdaya dışardan bakıldığında sentetik mi doğal mı diye net olarak anlaşılmasa bile, gıdanın doğal rengi düşünülerek algılandığında fark edilebilir. Fakat burada önemli olan boya katımı değil, katılan boyanın yasal olması ve dozudur. Zira yasal olarak birçok renklendirici gıdaya ilave edilebilir. Asıl sorun yasal dozun kullanılmış olup, olmamasıdır. Ayrıca dışardan bakıldığında anlaşılmasa bile etiket okuma kültürü bunu bize söyler. Çünkü ambalajlı her ürünün içinde içerik bilgisi yer almakta ve katılan her ürün doğrudan adı veya her katkı maddesine verilen E kodu ile yazılmaktadır. E kodu gıdalardaki katkı maddelerinin adı yerine kullanılan uluslararası sınıflandırma numaralarıdır. Fakat önerimiz aşırı yapay renkli şeker, dondurma gibi ürünlerin tercih edilmemesidir."
